Tarım, kozmetik, ilaç ve endüstriyel uygulamalarda yaygın kullanılan organik bileşik
Üre (Urea) (CH₄N₂O, CAS No: 57-13-6), karbonik asidin diamidi olarak bilinen organik bir bileşiktir. Renksiz, kokusuz, suda yüksek çözünürlüğe sahip kristal yapıda bir katıdır. Üre, memelilerde protein metabolizmasının son ürünü olarak idrarla atılır ve endüstride sentetik olarak üretilir.
Üre, tarımda azotlu gübre olarak yaygın kullanımının yanı sıra kozmetik, ilaç, plastik ve reçine endüstrilerinde de önemli bir hammaddedir. Yüksek azot içeriği (%46) ve suda kolay çözünmesi nedeniyle tarımda en çok tercih edilen gübrelerden biridir.
Üre'nin çok çeşitli endüstriyel, tarımsal ve ticari uygulamaları bulunmaktadır:
Bitkilerin büyümesi için gerekli azotu sağlayan en yaygın azotlu gübrelerden biridir. Toprakta üreaz enzimi ile amonyum ve nitrata dönüşür.
Ruminant hayvanların beslenmesinde protein kaynağı olarak kullanılır. Mikrobiyal protein sentezini artırır.
Nemlendirici özelliği nedeniyle kremler, losyonlar ve diş macunlarında kullanılır. Keratolitik etkisi vardır.
Diüretik ve dermatolojik preparatlarda, ayrıca bazı kanser tedavilerinde kullanılır. Cilt hastalıklarında tedavi edicidir.
Üre-formaldehit ve melamin-üre-formaldehit reçinelerinin üretiminde temel hammaddedir. Yapıştırıcı ve kaplama malzemesi olarak kullanılır.
Dizel motorlu araçlarda egzoz gazı arıtma sistemlerinde (SCR) NOx azaltıcı ajan olarak kullanılır (AdBlue).
| Özellik | Değer | Birim | Test Metodu |
|---|---|---|---|
| Kimyasal Adı | Üre (Urea) | - | - |
| Diğer Adlar | Karbamid, Karbonil diamid | - | - |
| CAS Numarası | 57-13-6 | - | - |
| EC No | 200-315-5 | - | - |
| Formül | CH₄N₂O | - | - |
| Moleküler Ağırlık | 60.06 | g/mol | - |
| Görünüm | Beyaz kristal toz veya granül | - | Görsel |
| Koku | Kokusuz | - | - |
| Safiyet | ≥46.0 (Azot bazında) | % | ISO 1592 |
| Yoğunluk (20°C) | 1.32 | g/cm³ | ISO 3675 |
| Erime Noktası | 132-135 | °C | ISO 6321 |
| Kaynama Noktası | Decomposes | °C | - |
| Çözünürlük (Su, 20°C) | 1080 | g/L | OECD 105 |
| pH (10% solüsyon) | 7.0-9.5 | - | ISO 3071 |
| Biyüre İçeriği | ≤1.0 | % | ISO 1592 |
| Nem İçeriği | ≤0.5 | % | ISO 760 |
| Partikül Boyutu (Granül) | 2-4 | mm | ISO 8397 |
| Kırılma İndeksi | 1.40 | - | ISO 6321 |
Sağlığa Zararlı Tahriş Edici Çevre İçin Zararlı
Üre, sucul ortamlarda yüksek biyolojik oksijen ihtiyacı (BOİ) oluşturabilir. Mikroorganizmalar tarafından hızla amonyağa ve ardından nitrata dönüştürülür. Yüksek konsantrasyonlarda sucul yaşam için zararlı olabilir. Toprakta hızlı bir şekilde parçalanır ve biyoakümülasyon potansiyeli düşüktür.
Üre (%46 N) ve amonyum nitrat (%34 N) azotlu gübrelerdir. Üre organik bir bileşikken, amonyum nitrat inorganik bir tuzdur. Üre toprakta üreaz enzimi ile amonyuma dönüşürken, amonyum nitrat doğrudan bitkiler tarafından alınabilir. Üre daha yüksek azot içeriğine sahiptir ve daha ucuzdur.
Üre, yüksek azot içeriği (%46), suda yüksek çözünürlüğü, kolay taşınabilirliği ve diğer azotlu gübrelere göre daha ucuz olması nedeniyle tarımda yaygın kullanılır. Ayrıca toprak pH'ını diğer azotlu gübrelere göre daha az etkiler ve bitkiler tarafından verimli şekilde kullanılabilir.
Üre tozunun solunması solunum yollarında tahrişe neden olabilir. Gözle teması ciddi tahrişe yol açabilir. Yutulması durumunda mide bulantısı, kusma ve baş ağrısına neden olabilir. Kronik maruziyet ciltte kuruluğa ve çatlamalara yol açabilir.
Endüstriyel üre üretimi, amonyak ve karbondioksitin yüksek basınç (150-250 bar) ve sıcaklıkta (180-200°C) reaksiyona sokulmasıyla gerçekleşir. Bu işlem iki aşamada tamamlanır: önce amonyum karbamat oluşur, ardından bu bileşik su kaybederek üreye dönüşür.
Üre asidik veya bazik özellik göstermez, bu nedenle nötralizasyon gerektirmez. Dökülen üre toz halinde ise süpürülerek toplanmalı, çözelti halinde ise absorban malzemelerle emilerek toplanmalıdır. Su ile seyreltilerek atılabilir, ancak yerel düzenlemelere uygun hareket edilmelidir.