Formaldehit

Genel Bakış

Formaldehit (CH₂O, CAS No: 50-00-0), en basit aldehit olup oda sıcaklığında keskin kokulu, renksiz bir gazdır. Ticari olarak genellikle %37-50'lik sulu çözeltisi (formalin) veya katı polimer formu (paraformaldehit) halinde satılır. Endüstriyel ölçekte metanolün katalitik oksidasyonu ile üretilir.

Formaldehit, yüksek reaktivitesi nedeniyle çeşitli kimyasal reaksiyonlara girebilir. En önemli özelliği çeşitli bileşiklerle kondenzasyon reaksiyonlarına girerek reçineler oluşturabilmesidir. Bu nedenle üre-formaldehit, fenol-formaldehit ve melamin-formaldehit reçinelerinin üretiminde temel hammaddedir.

Kullanım Alanları

Formaldehit'in çok çeşitli endüstriyel ve ticari uygulamaları bulunmaktadır:

Teknik Özellikler

Güvenlik Bilgileri

Tehlike Sembolleri ve İfadeler

Toksik Yanıcı Kanserojen

Kişisel Koruyucu Ekipman (PPE)

• Kimyasala dayanıklı eldivenler (nitril veya neopren)
• Kimyasal gözlük veya yüz siperi
• Organik buhar filtreli solunum koruyucu
• Kimyasala dayanıklı önlük veya koruyucu giysi
• Kimyasala dayanıklı ayakkabı veya çizme
• Yeterli havalandırma veya kapalı sistem kullanımı

Depolama Koşulları

• Serin, iyi havalandırılan, kuru bir yerde saklayın
• Orijinal ambalajında, sıkıca kapalı olarak muhafaza edin
• Depolama sıcaklığı: 15-25°C arası (donma noktası -15°C)
• Oksidanlardan, asitlerden ve aminlerden uzak tutun
• Paslanmaz çelik, polietilen veya polyester kaplarda saklayın
• Isı ve direkt güneş ışığından koruyun

Yangınla Mücadele

• Yanıcı bir sıvıdır (parlama noktası 85°C)
• Yanma ürünleri: Karbon monoksit, karbon dioksit ve tahriş edici gazlar
• Yangın söndürme için uygun yöntemler: Kuru kimyasal toz, CO₂, alkole dayanıklı köpük
• Su spreyi kullanarak soğutun ancak direkt su jeti kullanmayın
• Büyük yangınlarda alandan uzaklaşın ve profesyonel ekiplere bırakın

Taşıma ve Depolama

Taşıma

• Kapların sıkıca kapalı olduğundan emin olun
• Statik elektrik birikimini önlemek için topraklama yapın
• Oksidanlardan, asitlerden ve aminlerden ayrı taşıyın
• Dökülme durumunda nötralize edici malzeme bulundurun
• Paslanmaz çelik veya polietilen kaplarda taşıyın
• Taşıma sırasında ısı kaynaklarından uzak tutun

Depolama

• Kuru, serin ve iyi havalandırılan alanlarda saklayın
• Depolama alanında uygun işaretler bulundurun
• Doğrudan güneş ışığından koruyun
• Yerden yüksek raflarda saklayın
• Depolama sıcaklığı 30°C'nin üzerine çıkmamalıdır
• Polimerizasyonu önlemek için stabilizatör içeriğini düzenli kontrol edin

Dökülme Durumunda Alınacak Önlemler

• Maruz kalan personeli alandan uzaklaştırın
• Uygun kişisel koruyucu ekipman kullanın
• Havalandırmayı artırın
• Döküntüyü absorban malzemeyle (kum, kil, vb.) toplayın
• Nötralize etmek için amonyum hidroksit veya sodyum bisülfit kullanın
• Dökülen alanı bol su ve sabunla yıkayın
• Atıkları yerel düzenlemelere uygun şekilde bertaraf edin

Düzenleyici Bilgiler

GHS Sınıflandırması

• Tehlike sınıfı: Toksik, Yanıcı, Kanserojen
• H301: Yutulduğunda toksik
• H311: Cilt ile temasında toksik
• H314: Ciddi deri yanıklarına ve göz hasarına neden olur
• H317: Alerjik cilt reaksiyonlarına neden olabilir
• H331: Solunduğunda toksik
• H341: Genetik hasar şüphesi
• H350: Kanserojen olabilir

Önemli Düzenlemeler

• REACH: Kayıtlı
• CLP: Kategori 1B kanserojen olarak sınıflandırılmıştır
• TSCA: ABD'de kullanım için kayıtlı
• DSL: Kanada'da kullanım için kayıtlı
• Kimyasalların Envanteri: Çin, Japonya, Kore ve diğer ülkelerde kayıtlı
• OSHA: İşyeri maruziyet limiti 0.75 ppm (8 saat TWA)

Uygunluk Sertifikaları

• ISO 9001:2015 Kalite Yönetim Sistemi
• ISO 14001:2015 Çevre Yönetim Sistemi
• ISO 45001:2018 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi
• Responsible Care® sertifikası
• Ecolabel uyumlu üretim

Çevresel Bilgiler

Çevresel Etki

Formaldehit, sucul ortamlarda yüksek biyolojik oksijen ihtiyacı (BOİ) oluşturabilir. Mikroorganizmalar tarafından biyolojik olarak parçalanabilir ancak yüksek konsantrasyonlarda toksik etki gösterebilir. Suya karışması durumunda sucul yaşam için zararlı olabilir. Atmosferde fotokimyasal reaksiyonlarla hızla parçalanır (yarı ömrü ~1.5 saat).

Biyolojik Parçalanma

• Su: 24-48 saat içinde %90 oranında biyolojik olarak parçalanır
• Toprak: Mikrobiyal aktivite ile hızla parçalanır
• Hava: Fotooksidasyon ile hızla parçalanır (yarı ömrü ~1.5 saat)
• Biyoakümülasyon potansiyeli: Düşük (log Kow: 0.35)

Atık Yönetimi

• Tehlikeli atık olarak sınıflandırılmıştır
• Küçük miktarlarda su ile seyreltilerek nötralize edilebilir
• Büyük miktarlar için lisanslı atık bertaraf firmaları ile çalışılmalıdır
• Yanmamış atıklar için kimyasal bertaraf yöntemleri uygulanmalıdır
• Yerel düzenlemelere uygun şekilde bertaraf edin

Sık Sorulan Sorular

Formaldehit neden kanserojen olarak sınıflandırılmıştır?

Formaldehit, Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC) tarafından Grup 1 (insanlar için kanserojen) olarak sınıflandırılmıştır. Uzun süreli yüksek maruziyetlerde nazofarenks kanseri ve lösemi riskini artırabileceği belirlenmiştir. Ancak endüstriyel kullanımda uygun güvenlik önlemleri alındığında risk minimize edilebilir.

Formalin ve formaldehit arasındaki fark nedir?

Formaldehit, CH₂O kimyasal formülüne sahip saf bir kimyasaldır. Formalin ise genellikle %37 formaldehit, %10-15 metanol (stabilizatör olarak) ve su içeren sulu çözeltisidir. Ticari olarak formalin çözeltisi daha yaygın kullanılır.

Formaldehit maruziyet sınırları nedir?

OSHA (ABD) işyeri maruziyet limitini 0.75 ppm (8 saat TWA) olarak belirlemiştir. ACGIH STEL (kısa süreli maruziyet limiti) 0.3 ppm'dir. Türkiye'de ise Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından belirlenen sınır değer 0.3 ppm (8 saat TWA) ve 0.6 ppm (STEL) olarak belirlenmiştir.

Formaldehit nasıl tespit edilir?

Formaldehit havada spektrofotometrik yöntemler (DNPH yöntemi), elektrokimyasal sensörler veya renkli tüplerle tespit edilebilir. Kişisel maruziyet izleme için pasif numune alıcılar kullanılır. Laboratuvarda HPLC veya GC-MS yöntemleri ile kantitatif analiz yapılabilir.

Formaldehit nasıl nötralize edilir?

Formaldehit, amonyum hidroksit, sodyum bisülfit veya hidrojen peroksit gibi kimyasallarla nötralize edilebilir. Nötralizasyon reaksiyonları ekzotermiktir ve kontrollü şekilde yapılmalıdır. Küçük dökülmelerde %5 amonyak çözeltisi kullanılabilir.