Amonyak (Ammonia)

Genel Bakış

Amonyak (CAS No: 7664-41-7), keskin kokulu, renksiz bir gaz olup endüstriyel ölçekte en çok üretilen kimyasallardan biridir. NH₃ formülüne sahip olan amonyak, azot ve hidrojenden oluşan önemli bir bileşiktir.

Amonyak hem gaz formunda hem de sulu çözelti olarak (amonyum hidroksit) kullanılır. Endüstriyel soğutma sistemlerinde, gübre üretiminde, temizlik ürünlerinde ve çeşitli kimyasal sentezlerde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Kullanım Alanları

Amonyak'ın çok çeşitli endüstriyel ve ticari uygulamaları bulunmaktadır:

Teknik Özellikler

Güvenlik Bilgileri

Tehlike Sembolleri ve İfadeler

Toksik Aşındırıcı Sağlık Tehlikesi Çevresel Tehlike

Kişisel Koruyucu Ekipman (PPE)

• Gaz maskesi (amonyak filtreli)
• Kimyasala dayanıklı eldivenler (nitril veya neopren)
• Kimyasal gözlük veya yüz siperi
• Asit buharına dayanıklı koruyucu giysi
• Havalandırmalı çalışma alanı

Depolama Koşulları

• Serin, iyi havalandırılan, kuru bir yerde saklayın
• Gaz formu için basınçlı çelik tüplerde saklanmalıdır
• Çözelti formu için plastik veya paslanmaz çelik kaplar kullanılmalıdır
• Asitler, oksitleyiciler ve halojenlerden uzak tutun
• Depolama sıcaklığı: Gaz için <30°C, çözelti için 15-25°C

Yangınla Mücadele

• Uygun söndürücüler: Su spreyi, kuru kimyasal, CO₂
• Yangın sırasında azot oksitler gibi toksik gazlar açığa çıkabilir
• Yangın söndürme personeli tam solunum koruması kullanmalıdır
• Basınçlı kapları su ile soğutun, ancak doğrudan gaz sızıntısına su uygulamayın

Taşıma ve Depolama

Taşıma

• Gaz formu için basınçlı tüpler kullanın ve tüplerin devrilmesini önleyin
• Taşıma araçlarında uygun havalandırma sağlayın
• Asitler, oksitleyiciler ve yanıcı maddelerden ayrı taşıyın
• Taşıma sırasında sızıntı dedektörleri bulundurun
• Dökülme durumunda nötralize edici malzeme (sülfürik asit çözeltisi) bulundurun

Depolama

• Gaz formu için paslanmaz çelik veya özel alaşımlı basınçlı kaplar kullanın
• Çözelti formu için polietilen veya paslanmaz çelik kaplar kullanın
• Depolama alanında uygun işaretler ve gaz dedektörleri bulundurun
• Depolama alanlarında asit nötralize edici malzeme bulundurun
• Büyük miktarlarda depolarken ikincil sızdırmazlık sağlayın

Dökülme Durumunda Alınacak Önlemler

• Maruz kalan personeli derhal alandan uzaklaştırın
• Uygun solunum koruması olmadan alana girmeyin
• Gaz sızıntılarında kaynağı kapatın, mümkünse havalandırın
• Sıvı dökülmelerinde kum veya asit bağlayıcı malzemelerle kontrol altına alın
• Dökülen alanı bol su ile yıkayın (gaz formu için)
• Profesyonel temizlik ekiplerini bilgilendirin

Düzenleyici Bilgiler

GHS Sınıflandırması

• Akut Toksisite (İnhalasyon) Kategori 3
• Cilt Aşınması/Korozif Kategori 1B
• Ciddi Göz Hasarı Kategori 1
• Solunum Yolu Tahrişi Kategori 3
• Sudaki Organizmalar İçin Akut Toksik Kategori 1

Önemli Düzenlemeler

• REACH: Kayıtlı
• CLP: Sınıflandırılmış
• Seveso III Direktifi: Liste II maddesi
• ADR/RID/IMDG/IATA: Tehlikeli madde olarak sınıflandırılmıştır

Endüstriyel Standartlar

• ASTM D1426 - Amonyak Saflık Standardı
• ISO 7104 - Sıvı Amonyak için Ölçüm Standardı
• EN 12120 - İnsan tüketimi için su arıtımında kullanılan amonyak standardı

Çevresel Bilgiler

Çevresel Etki

Amonyak sucul ve karasal ortamlarda yüksek toksisite gösterir. Yüksek konsantrasyonlarda sucul yaşam için çok zararlıdır. Atmosferde nitrik asit oluşumuna katkıda bulunarak asit yağmurlarına neden olabilir.

Biyolojik Parçalanma

• Hava: Fotokimyasal reaksiyonlarla parçalanır (yaklaşık 1-5 gün yarı ömür)
• Su: Mikrobiyal aktivite ile parçalanır, ancak yüksek konsantrasyonlar toksiktir
• Toprak: Mikrobiyal aktivite ile parçalanır, ancak yüksek konsantrasyonlar toprak mikroorganizmaları için toksiktir

Atık Yönetimi

• Tehlikeli atık olarak sınıflandırılmıştır
• Lisanslı atık bertaraf tesislerinde nötralize edilerek bertaraf edilebilir
• Kanalizasyona veya yüzey sularına boşaltılmamalıdır
• Gaz formu için özel geri dönüşüm sistemleri kullanılmalıdır
• Yerel düzenlemelere uygun şekilde bertaraf edin

Sık Sorulan Sorular

Amonyak neden tehlikelidir?

Amonyak yüksek konsantrasyonlarda solunum sisteminde ciddi tahrişe, yanıklara ve hatta ölüme neden olabilir. Gaz formu havadan hafif olduğu için hızla yayılabilir. Sıvı formu ise cilt ve gözler için aşındırıcıdır. Ayrıca yanıcı gazlarla karıştığında patlayıcı olabilir.

Amonyak zehirlenmesi belirtileri nelerdir?

Amonyak zehirlenmesi belirtileri arasında göz, burun ve boğazda yanma hissi, öksürük, nefes darlığı, baş ağrısı, mide bulantısı ve bilinç kaybı sayılabilir. Yüksek maruziyet durumunda akciğer ödemi ve ölüm meydana gelebilir.

Amonyak sızıntısı durumunda ne yapmalıyım?

Amonyak sızıntısı durumunda derhal alanı terk edin ve acil servisleri arayın. Sızıntıya rüzgarın tersi yönünden yaklaşın. Gaz maskesi olmadan sızıntı alanına girmeyin. Küçük sızıntılarda sulandırılmış asetik asit veya sitrik asit çözeltisi ile nötralize edebilirsiniz.

Amonyak ve çamaşır suyu karıştırılabilir mi?

Kesinlikle hayır! Amonyak ve çamaşır suyu (sodyum hipoklorit) karıştırıldığında ölümcül olabilen kloramin gazı açığa çıkar. Bu karışım solunum problemlerine, göz tahrişine ve hatta ölüme neden olabilir.

Amonyak nasıl üretilir?

Endüstriyel ölçekte amonyak genellikle Haber-Bosch prosesi ile üretilir. Bu proses azot (N₂) ve hidrojen (H₂) gazlarını yüksek basınç (150-300 atm) ve yüksek sıcaklık (400-500°C) altında demir bazlı bir katalizör eşliğinde birleştirir: N₂ + 3H₂ → 2NH₃