Düşük kalorili tatlandırıcı, nem tutucu ve farmasötik eksipiyan olarak yaygın kullanılan şeker alkolü
Sorbitol (C₆H₁₄O₆, CAS No: 50-70-4), glukozun hidrojenlenmesiyle elde edilen bir şeker alkolüdür (poliol). Doğal olarak birçok meyvede bulunur ve gıda endüstrisinde E420 kodu ile tatlandırıcı ve nem tutucu olarak kullanılır. Diş dostu özelliği ve düşük glisemik indeksi ile bilinir.
Sorbitol, suda yüksek çözünürlüğe sahiptir ve yaklaşık %60 şeker tatlılığında olup kalorisi şekerin %60'ı kadardır. Farmasötik endüstrisinde tabletlerde taşıyıcı madde, şuruplarda tatlandırıcı ve diş macunlarında nem tutucu olarak yaygın kullanım alanı bulur. Ayrıca diyabetik ürünlerde şeker alternatifi olarak tercih edilir.
Sorbitol, çok çeşitli endüstriyel, gıda ve farmasötik uygulamalarda kullanılmaktadır:
Düşük kalorili tatlandırıcı olarak diyet ürünlerinde, sakızlarda, şekerlemelerde ve diyabetik gıdalarda kullanılır. Nem tutucu özelliğiyle raf ömrünü uzatır ve tekstürü iyileştirir.
Tablet ve kapsüllerde taşıyıcı madde, şuruplarda tatlandırıcı ve viskozite düzenleyici olarak kullanılır. Ayrıca laksatif etkisi nedeniyle bazı ilaç formülasyonlarında yer alır.
Diş macunlarında, ağız gargaralarında ve cilt bakım ürünlerinde nem tutucu ve tatlandırıcı olarak kullanılır. Kozmetik ürünlerde stabilizatör görevi görür.
Kağıt ve deri endüstrisinde nem düzenleyici, tekstilde yumuşatıcı ve plastiklerde plastifiyan olarak kullanılır. Ayrıca bazı kimyasal sentezlerde başlangıç maddesidir.
Kristalizasyonu önleyerek şekerlemelerin yumuşak kalmasını sağlar. Özellikle şekersiz sakız ve drajelerde yaygın olarak kullanılır.
Dondurmada donma noktasını düşürür ve kremsi dokuyu korur. Unlu mamullerde tazelik süresini uzatır ve nem kaybını önler.
| Özellik | Değer | Birim | Test Metodu |
|---|---|---|---|
| Kimyasal Adı | Sorbitol | - | - |
| Diğer Adlar | D-Glucitol, Sorbit, Şeker Alkolleri | - | - |
| CAS Numarası | 50-70-4 | - | - |
| EC No | 200-061-5 | - | - |
| E Kodu | E420 | - | - |
| Formül | C₆H₁₄O₆ | - | - |
| Moleküler Ağırlık | 182.17 | g/mol | - |
| Görünüm | Beyaz kristal toz veya şurup | - | Görsel |
| Koku | Kokusuz | - | - |
| Tat | Tatlı, serinletici | - | - |
| Safiyet (Kuru Madde Bazında) | ≥99.5 | % | USP/Ph.Eur. |
| Nem İçeriği | ≤1.0 | % | Karl Fischer |
| Erime Noktası | 92-96 | °C | USP |
| pH Değeri (10% sol.) | 5.0-7.5 | - | USP |
| Çözünürlük (Su, 20°C) | 2350 | g/L | USP |
| Özgül Ağırlık (20°C) | 1.285-1.315 | g/cm³ | USP |
| Redükleyici Maddeler | ≤0.3 | % | USP |
| Kurşun (Pb) İçeriği | ≤0.5 | mg/kg | USP |
| Arsenik (As) İçeriği | ≤1 | mg/kg | USP |
Yüksek Dozlarda Laksatif Etki
Sorbitol doğal olarak parçalanabilen bir maddedir ve çevre için düşük risk taşır. Su kaynaklarına karıştığında mikrobiyal aktivite ile hızla parçalanır. Toksik etkisi yoktur ve biyolojik arıtma sistemlerinde kolayca parçalanabilir.
Sorbitol, şekerin yaklaşık %60'ı kadar tatlılığa sahiptir ve kalorisi şekerin %60'ı kadardır (2.6 kcal/g). Glisemik indeksi (9) şekerden (65) çok daha düşüktür ve diş çürümesine neden olmaz. Şekerin aksine, insülin salgılanmasını tetiklemez ve diyabetikler tarafından kontrollü olarak kullanılabilir.
Sorbitol, ince bağırsakta tamamen emilmez ve kalın bağırsağa ulaşarak osmotik etki gösterir. Günde 20-50 gramdan fazla tüketildiğinde gaz, şişkinlik ve ishal gibi laksatif etkilere neden olabilir. Bu nedenle ürün etiketlerinde "Aşırı tüketimi laksatif etki yapabilir" uyarısı bulunmalıdır.
Evet, sorbitol düşük glisemik indeksi (9) nedeniyle kontrollü miktarlarda diyabetikler tarafından kullanılabilir. Ancak kan şekeri üzerinde tamamen etkisiz değildir ve tüketim miktarına dikkat edilmelidir. Diyabetik ürünlerde genellikle diğer tatlandırıcılarla kombine edilerek kullanılır.
Sorbitol, farmasötiklerde taşıyıcı madde ve tatlandırıcı, diş macunlarında nem tutucu, kozmetiklerde stabilizatör olarak kullanılır. Endüstriyel uygulamalarda kağıt ve deri işlemede, tekstilde yumuşatıcı olarak ve bazı kimyasal sentezlerde hammadde olarak yer alır.
Sorbitol (%60 tatlılık) ksilitole (%100 tatlılık) göre daha az tatlıdır. Ksilitolün kalorisi (2.4 kcal/g) sorbitolden (2.6 kcal/g) biraz daha düşüktür. Ksilitol diş minesinin remineralizasyonunu desteklerken, sorbitol bu etkiye sahip değildir. Ancak sorbitol, ksilitole göre daha ekonomik ve yaygın kullanılan bir şeker alkolüdür.