Fotoğrafçılık, su arıtma, tıbbi tedaviler ve endüstriyel uygulamalarda kullanılan çok yönlü inorganik tuz
Sodyum Tiyosülfat (Na₂S₂O₃, CAS No: 7772-98-7), renksiz ila beyaz kristal yapıda bir inorganik bileşiktir. Fotoğrafçılık endüstrisinde fiksatif olarak, su arıtmada klor giderici olarak, tıpta siyanür zehirlenmelerinde antidot olarak ve altın madenciliğinde kullanılır.
Sodyum tiyosülfat, suda yüksek çözünürlüğe sahiptir (70.1 g/100 mL, 20°C'de) ve pentahidrat formu (Na₂S₂O₃·5H₂O) yaygın olarak kullanılır. Kükürt içeren bu bileşik, güçlü indirgeyici özellikler gösterir ve iyotla reaksiyona girerek sodyum tetrationat oluşturur.
Sodyum Tiyosülfat'ın çok çeşitli endüstriyel, tıbbi ve ticari uygulamaları bulunmaktadır:
Geleneksel fotoğrafçılıkta "hypo" olarak bilinir ve sabitleyici olarak kullanılır. Gümüş halojenürleri çözerek film ve kağıtların sabitlenmesini sağlar.
Siyanür zehirlenmelerinde antidot olarak kullanılır. Ayrıca kalsiyum kanal bloker zehirlenmelerinde ve bazı cilt hastalıklarının tedavisinde kullanılır.
İçme suyu ve havuz sularında klor giderici olarak kullanılır. Aşırı kloru nötralize ederek suyun dezenfeksiyon sonrası tüketilebilir hale gelmesini sağlar.
Altın ve gümüş liç işlemlerinde siyanüre alternatif olarak kullanılır. Çevre dostu bir alternatif sunar ve daha güvenli bir işlem sağlar.
İyodometrik titrasyonlarda standart reaktif olarak kullanılır. İyotla reaksiyona girerek kesin sonuçlar verir.
Deri işlemede kullanılır ve tekstil endüstrisinde boya çıkarma işlemlerinde kullanılır. Klorlu ağartıcıların etkisini nötralize eder.
| Özellik | Değer | Birim | Test Metodu |
|---|---|---|---|
| Kimyasal Adı | Sodyum Tiyosülfat | - | - |
| CAS Numarası | 7772-98-7 (susuz), 10102-17-7 (pentahidrat) | - | - |
| EC No | 231-867-5 | - | - |
| Formül | Na₂S₂O₃ (susuz), Na₂S₂O₃·5H₂O (pentahidrat) | - | - |
| Moleküler Ağırlık | 158.11 (susuz), 248.18 (pentahidrat) | g/mol | - |
| Görünüm | Beyaz kristal toz veya renksiz kristaller | - | Görsel |
| Koku | Kokusuz | - | - |
| Safiyet | ≥99.0 (susuz), ≥98.0 (pentahidrat) | % | ISO 424 |
| Na₂S₂O₃ İçeriği | ≥99.0 (susuz), ≥98.0 (pentahidrat) | % | ISO 424 |
| Sülfat (SO₄) İçeriği | ≤0.1 | % | ISO 3423 |
| Su İçeriği | ≤0.2 (susuz), 36.0-38.0 (pentahidrat) | % | Karl Fischer |
| pH Değeri (5% sol.) | 6.0-9.0 | - | ISO 1842 |
| Çözünürlük (Su, 20°C) | 70.1 (susuz), 210 (pentahidrat) | g/100 mL | ISO 918 |
| Yoğunluk | 1.67 (susuz), 1.69 (pentahidrat) | g/cm³ | ISO 787 |
| Erime Noktası | 48.3 (pentahidrat, susuzlaşır), 100°C'de susuz form oluşur | °C | ISO 6321 |
| Ağır Metal İçeriği (Pb olarak) | ≤10 | mg/kg | ISO 172 |
Tahriş Edici
Sodyum tiyosülfat, sucul ortamlarda yüksek konsantrasyonlarda oksijen tüketimine neden olabilir. Ancak doğal olarak parçalanabilir ve çevrede kalıcı değildir. Su kaynaklarına doğrudan karışması önlenmelidir. Toprakta sülfat ve sodyum iyonlarına ayrışır.
Sodyum tiyosülfat, fotoğrafçılıkta "hypo" olarak bilinir ve sabitleyici olarak kullanılır. Işığa duyarlı gümüş halojenür kristallerini (AgBr, AgCl) çözerek, film veya kağıttan uzaklaştırır. Bu işlem, görüntünün daha fazla ışıktan etkilenmeden kalıcı hale gelmesini sağlar.
Sodyum tiyosülfat, siyanür zehirlenmelerinde siyanür iyonlarını (CN⁻) daha az toksik olan tiyosiyanata (SCN⁻) dönüştürür. Bu reaksiyon, rodanaz enzimi tarafından katalizlenir. Genellikle sodyum nitrit ile birlikte kullanılarak etkinliği artırılır.
Susuz form (Na₂S₂O₃) %100 aktif madde içerirken, pentahidrat form (Na₂S₂O₃·5H₂O) yaklaşık %36 su içerir. Pentahidrat formu daha yaygın kullanılır ve oda sıcaklığında stabildir. Susuz form ise higroskopiktir ve nem çekme eğilimindedir.
Sodyum tiyosülfat çözeltileri distile veya deiyonize su kullanılarak hazırlanmalıdır. Çözeltiler hava geçirmez kaplarda, serin ve karanlık bir yerde saklanmalıdır. Uzun süreli depolamada mikrobiyal büyümeyi önlemek için çözeltilere %0.1 sodyum benzoat eklenebilir.
Uygun koşullarda saklandığında (kuru, serin ve kapalı ambalajda) sodyum tiyosülfatın raf ömrü 3-5 yıldır. Pentahidrat formu zamanla susuzlaşabilir veya yüzeyde sülfür oluşumu gözlenebilir. Çözeltiler ise stabiliteye bağlı olarak birkaç hafta ile birkaç ay arasında saklanabilir.