Gıda koruyucu, korozyon inhibitörü ve endüstriyel sentezlerde kullanılan çok yönlü inorganik bileşik
Sodyum Nitrit (NaNO₂, CAS No: 7632-00-0), beyaz veya hafif sarımsı renkte kristal yapıda bir inorganik tuzdur. Gıda endüstrisinde koruyucu olarak (E250), metal endüstrisinde korozyon inhibitörü olarak ve kimyasal sentezlerde önemli bir reaktif olarak yaygın kullanım alanı bulur.
Sodyum nitrit, suda yüksek çözünürlüğe sahiptir (100 g/100 mL, 20°C'de) ve higroskopik özellik gösterir. Oksitleyici bir maddedir ve organik maddelerle temasında reaktif davranabilir. Gıda uygulamalarında et ürünlerinde botulizm bakterisinin gelişimini engellemek ve karakteristik pembe rengi vermek için kullanılır.
Sodyum Nitrit'in çok çeşitli endüstriyel ve ticari uygulamaları bulunmaktadır:
Et ve et ürünlerinde botulizm toksini oluşturan Clostridium botulinum bakterisinin gelişimini engeller. Et ürünlerine karakteristik pembe rengi verir.
Soğutma sistemlerinde, metal yüzeylerde ve endüstriyel su sistemlerinde korozyon önleyici olarak kullanılır. Özellikle kapalı devre sistemlerde etkilidir.
Organik sentezlerde diazonium tuzlarının üretiminde kullanılır. Boya endüstrisinde azo boyaların sentezi için temel bileşendir.
Kauçuk vulkanizasyon sürecinde hızlandırıcı ve antioksidan olarak kullanılır. Kauçuk ürünlerin dayanıklılığını artırır.
Vazodilatör ilaçların ve bazı siyanür zehirlenmesi antidotlarının üretiminde kullanılır. Farmasötik ara ürün sentezinde rol oynar.
Fotoğraf banyo solüsyonlarında ve bazı fotoğraf filmi işleme kimyasallarında bileşen olarak kullanılır.
| Özellik | Değer | Birim | Test Metodu |
|---|---|---|---|
| Kimyasal Adı | Sodyum Nitrit | - | - |
| CAS Numarası | 7632-00-0 | - | - |
| EC No | 231-555-9 | - | - |
| Formül | NaNO₂ | - | - |
| Moleküler Ağırlık | 69.00 | g/mol | - |
| Görünüm | Beyaz veya hafif sarımsı kristal toz | - | Görsel |
| Koku | Hafif karakteristik | - | - |
| Safiyet | ≥97.0 | % | ISO 2851 |
| Nitrat (NO₃) İçeriği | ≤0.8 | % | ISO 4176 |
| Su İçeriği | ≤2.0 | % | Karl Fischer |
| pH Değeri (1% sol.) | 8.0-9.0 | - | ISO 1842 |
| Çözünürlük (Su, 20°C) | 82 | g/100 mL | ISO 918 |
| Yoğunluk | 2.17 | g/cm³ | ISO 787 |
| Erime Noktası | 271 | °C | ISO 6321 |
| Kurşun (Pb) İçeriği | ≤5 | mg/kg | ISO 172 |
| Arsenik (As) İçeriği | ≤3 | mg/kg | ISO 2590 |
Toksik Oksitleyici Çevre Tehlikesi
Sodyum nitrit, sucul ortamlarda yüksek derecede toksik etki gösterir. Yüksek konsantrasyonlarda sucul yaşam için ciddi zararlıdır. Toprak mikroorganizmaları üzerinde de olumsuz etkileri olabilir. Nitrit iyonları, su sistemlerinde oksijen tüketimine yol açarak ötrofikasyona neden olabilir.
Sodyum nitrit, et ürünlerinde iki temel amaçla kullanılır: 1) Botulizm toksini üreten Clostridium botulinum bakterisinin gelişimini engeller, 2) Et ürünlerine karakteristik pembe rengi verir (nitrozomyoglobin oluşumu). Ayrıca oksidasyonu önleyerek raf ömrünü uzatır.
Türk Gıda Kodeksi'ne göre et ürünlerinde izin verilen maksimum sodyum nitrit miktarı 150 mg/kg'dır (nitrit iyonu olarak 100 mg/kg). Pratikte genellikle 80-120 mg/kg aralığında kullanılır. Ürünün türüne ve işleme yöntemine göre limitler değişebilir.
Sodyum nitrit, kuru, serin ve iyi havalandırılan bir yerde saklanmalıdır. Nemden ve sudan korunmalıdır. Orijinal ambalajında, sıkıca kapalı olarak muhafaza edilmelidir. Depolama sıcaklığı 15-25°C arasında olmalıdır. Asitlerle ve yanıcı maddelerle aynı ortamda saklanmamalıdır.
Kirlenen giysileri hemen çıkarın ve cildi bol su ve sabunla en az 15 dakika yıkayın. Tahriş devam ederse tıbbi yardım alın. Göz temasında ise gözleri en az 15 dakika bol su ile yıkayın ve acilen tıbbi yardım alın. Yutulması durumunda kusturmayın, hemen tıbbi yardım isteyin.
Sodyum nitrit (NaNO₂) ve sodyum nitrat (NaNO₃) farklı kimyasal bileşiklerdir. Nitrit (NO₂⁻) iyonu, nitrat (NO₃⁻) iyonuna göre daha reaktiftir ve gıdalarda daha düşük konsantrasyonlarda kullanılır. Nitrit direkt olarak antimikrobiyal etki gösterirken, nitrat mikrobiyal aktivite ile nitrite dönüştükten sonra etki eder.