Kauçuk, seramik, kozmetik, güneş koruyucu ve ilaç endüstrilerinde kullanılan çok yönlü inorganik bileşik
Çinko Oksit (ZnO, CAS No: 1314-13-2), beyaz toz formunda bir inorganik bileşiktir. Kauçuk endüstrisinde vulkanizasyon aktivatörü, kozmetikte UV bloker, seramikte opaklaştırıcı ve tıpta antiseptik olarak yaygın kullanım alanı bulur.
Çinko oksit, geniş bant aralığı (3.3 eV) ve yüksek termal iletkenlik gibi özellikleri sayesinde elektronik uygulamalarda da kullanılır. Nano partikül formu, yüzey alanını artırarak katalitik ve antimikrobiyal özelliklerini güçlendirir. Suda çözünmez ancak asitlerde ve alkalilerde çözünür.
Çinko Oksit'in çok çeşitli endüstriyel, kozmetik ve tıbbi uygulamaları bulunmaktadır:
Kauçuk vulkanizasyonunda aktivatör olarak kullanılır. Lastik ürünlerin mekanik dayanımını artırır ve termal iletkenliğini iyileştirir. Özellikle otomotiv lastiklerinde kritik öneme sahiptir.
Fiziksel güneş koruyucu olarak UVA ve UVB ışınlarını bloke eder. Pudralarda, deodorantlarda ve bebek ürünlerinde cilt koruyucu olarak kullanılır. Nano ZnO formu şeffaf kremlerde kullanım imkanı sağlar.
Seramik sırlarında opaklaştırıcı ve genleşme katsayısı düzenleyici olarak kullanılır. Cam üretiminde renk düzenleyici ve UV bloker özellikleri için tercih edilir.
Transparan iletken oksit (TCO) filmlerde, LED'lerde ve güneş pillerinde kullanılır. Piezoelektrik özelliği sayesinde sensör uygulamalarında tercih edilir.
Antiseptik özelliği nedeniyle merhemlerde, diş macunlarında ve dermatolojik preparatlarda kullanılır. Yara iyileştirici ve antibakteriyel etkileri klinik olarak kanıtlanmıştır.
Koruyucu boyalarda korozyon inhibitörü olarak, ahşap koruyucularda mantar önleyici olarak kullanılır. Kaplamalarda UV stabilizatör görevi görür.
| Özellik | Değer | Birim | Test Metodu |
|---|---|---|---|
| Kimyasal Adı | Çinko Oksit | - | - |
| CAS Numarası | 1314-13-2 | - | - |
| EC No | 215-222-5 | - | - |
| Formül | ZnO | - | - |
| Moleküler Ağırlık | 81.38 | g/mol | - |
| Görünüm | Beyaz ince toz | - | Görsel |
| Koku | Kokusuz | - | - |
| Safiyet | ≥99.5 | % | ISO 9298 |
| Çinko (Zn) İçeriği | ≥80.0 | % | ISO 9297 |
| Kurşun (Pb) İçeriği | ≤5 | mg/kg | ISO 172 |
| Kadmiyum (Cd) İçeriği | ≤1 | mg/kg | ISO 3856 |
| pH Değeri (10% susp.) | 6.5-7.5 | - | ISO 787 |
| Yoğunluk | 5.6 | g/cm³ | ISO 787 |
| Erime Noktası | 1975 | °C | ISO 6321 |
| Ortalama Partikül Boyutu | 0.1-1.0 | μm | ISO 13320 |
| Yüzey Alanı | 10-50 | m²/g | BET |
| Su İçeriği | ≤0.5 | % | Karl Fischer |
Tahriş Edici Çevre Tehlikesi
Çinko oksit, sucul organizmalar için orta derecede toksiktir. Nano partikül formu özellikle dikkat gerektirir. Toprakta çinko iyonlarına dönüşerek bitkiler tarafından alınabilir. Atık su arıtma sistemlerinde çinko iyonlarının uzaklaştırılması gereklidir.
Çinko oksit, geniş spektrumlu UV koruması sağlar (UVA ve UVB). Fiziksel bir bloker olarak cilt yüzeyinde koruyucu bir tabaka oluşturur. Kimyasal güneş filtrelerine göre daha az alerjik reaksiyona neden olur ve fotostabil özellik gösterir. Nano partikül formu şeffaf kremlerde kullanım imkanı sağlar.
Çinko oksit, kauçuk vulkanizasyonunda kükürt ile reaksiyona girerek çapraz bağ oluşumunu hızlandırır. Bu sayede lastik ürünlerin mekanik dayanımı, esnekliği ve aşınma direnci artar. Ayrıca termal iletkenliği iyileştirerek ısı birikimini azaltır.
Nano çinko oksit, partikül boyutu 1-100 nm arasında olan formdur. Normal ZnO'ya göre daha yüksek yüzey alanına sahiptir ve bu nedenle daha etkili UV emilimi ve antimikrobiyal aktivite gösterir. Kozmetik uygulamalarda şeffaf görünüm sağlar. Ancak nano partiküllerin güvenlik değerlendirmesi daha titiz yapılmalıdır.
Etkilenen kişiyi temiz havaya çıkarın. Solunum güçlüğü varsa oksijen verin ve acilen tıbbi yardım isteyin. Toz bulutuna maruz kalanların tıbbi gözetim altında tutulması gerekebilir. Sürekli maruziyet durumunda akciğer fonksiyon testleri önerilir.
Çinko oksit, reaktif oksijen türleri (ROS) üreterek bakteri hücre duvarına zarar verir. Özellikle nano partiküller, yüksek yüzey alanları sayesinde daha etkili antimikrobiyal aktivite gösterir. Gram pozitif ve gram negatif bakterilere, bazı virüslere ve mantarlara karşı etkilidir. Bu özelliği nedeniyle tıbbi malzemelerde ve tekstilde kullanılır.