Yüksek azot içerikli tarım gübresi, endüstriyel kimyasal ve patlayıcı hammaddesi
Amonyum Nitrat (NH₄NO₃, CAS No: 6484-52-2), beyaz kristal yapıda bir inorganik tuzdur. Tarım sektöründe yüksek azot içerikli gübre olarak, madencilik sektöründe ise patlayıcı hammaddesi (ANFO) olarak yaygın şekilde kullanılmaktadır.
Amonyum nitrat, suda yüksek çözünürlüğe sahiptir (150 g/100 mL, 20°C'de) ve higroskopik özellik gösterir. Güçlü bir oksitleyici ajandır ve yanıcı maddelerle karıştırıldığında patlayıcı özellik gösterebilir. Tarım uygulamalarında bitkilerin hızlı büyümesini sağlayan nitrat ve amonyum formunda azot sağlar.
Amonyum Nitrat'ın çok çeşitli endüstriyel ve tarımsal uygulamaları bulunmaktadır:
Yüksek azot içeriği (%34.5 N) ile bitkilerin hızlı büyümesini sağlar. Hem nitrat hem de amonyum formunda azot içeren dengeli bir gübredir.
Madencilik ve inşaat sektöründe kullanılan ANFO (Amonyum Nitrat Fuel Oil) patlayıcılarının temel bileşenidir. Düşük maliyetli ve güvenli bir patlayıcı hammaddesidir.
Endotermik çözünme özelliği sayesinde tek kullanımlık soğutma paketlerinde kullanılır. Su ile karıştırıldığında hızlı soğuma sağlar.
Diğer nitrat tuzlarının üretiminde ara madde olarak kullanılır. Nitrik asit ve amonyak üretim proseslerinde yer alır.
Otomotiv hava yastıklarında ve uçaklarda acil durum kaydıraklarında gaz üreteci olarak kullanılır.
Atık su arıtma tesislerinde mikrobiyal büyümeyi teşvik etmek için azot kaynağı olarak kullanılır.
| Özellik | Değer | Birim | Test Metodu |
|---|---|---|---|
| Kimyasal Adı | Amonyum Nitrat | - | - |
| CAS Numarası | 6484-52-2 | - | - |
| EC No | 229-347-8 | - | - |
| Formül | NH₄NO₃ | - | - |
| Moleküler Ağırlık | 80.04 | g/mol | - |
| Görünüm | Beyaz granül veya kristal toz | - | Görsel |
| Koku | Kokusuz | - | - |
| Azot İçeriği | ≥34.4 | % | ISO 3330 |
| Nem İçeriği | ≤0.5 | % | ISO 3333 |
| pH Değeri (10% sol.) | 5.0-6.0 | - | ISO 6598 |
| Çözünürlük (Su, 20°C) | 150 | g/100 mL | ISO 918 |
| Yoğunluk | 1.72 | g/cm³ | ISO 787 |
| Erime Noktası | 169.6 | °C | ISO 6321 |
| Kükürt İçeriği | ≤0.01 | % | ISO 3425 |
| Klorür İçeriği | ≤0.02 | % | ISO 3698 |
| Partikül Boyutu (1-4 mm) | ≥90 | % | ISO 8397 |
Oksitleyici Sağlığa Zararlı Çevre Tehlikesi
Amonyum nitrat, sucul ortamlarda yüksek azot içeriği nedeniyle ötrofikasyona yol açabilir. Toprak ve yeraltı sularına karışması durumunda nitrat kirliliğine neden olabilir. Yüksek konsantrasyonlarda sucul yaşam için zararlıdır. Doğru kullanım ve uygulama teknikleri çevresel etkiyi minimize etmek için kritik öneme sahiptir.
Amonyum nitrat, %34.5 azot içeriği ile en yüksek azotlu gübrelerden biridir. Hem nitrat (NO₃⁻) hem de amonyum (NH₄⁺) formunda azot içerir. Nitrat formu bitkiler tarafından hemen alınabilirken, amonyum formu toprakta daha uzun süre kalır ve zamanla nitrata dönüşür. Bu özelliği ile hem hızlı hem de uzun süreli besleme sağlar.
Saf amonyum nitrat kendiliğinden patlayıcı değildir, ancak güçlü bir oksitleyici ajandır. Yanıcı maddelerle (dizel yağı, kömür tozu gibi) karıştırıldığında patlayıcı özellik kazanır. Madencilikte kullanılan ANFO (Amonyum Nitrat Fuel Oil) bu prensibe dayanır. Saf halde yüksek sıcaklıkta veya şok dalgası altında da patlayabilir, bu nedenle depolama ve taşımada özel önlemler gerektirir.
Amonyum nitrat, kuru, serin ve iyi havalandırılan bir yerde saklanmalıdır. Depolama sıcaklığı 30°C'nin altında olmalıdır. Nemden, güneş ışığından ve ısı kaynaklarından korunmalıdır. Yanıcı maddelerden, organik materyallerden ve asitlerden ayrı saklanmalıdır. Büyük miktarlarda depolanacaksa özel amonyum nitrat depoları kullanılmalıdır.
Amonyum nitrat gübresinin başlıca avantajları: Yüksek azot içeriği (%34.5 N), hem nitrat hem amonyum formunda azot sağlaması, suda tamamen çözünür olması, toprak pH'ını çok değiştirmemesi, bitkiler tarafından kolay alınabilir olması ve çoğu bitki için uygun olmasıdır. Özellikle hızlı büyüme dönemlerinde etkilidir.
Amonyum nitrat (%34.5 N) ve üre (%46 N) yüksek azotlu gübrelerdir. Temel farklar: Amonyum nitrat hem nitrat hem amonyum formunda azot içerirken, üre amid formundadır ve toprakta üreaz enzimi ile amonyuma dönüşür. Amonyum nitrat daha az uçucu kayba uğrar, üre ise yüksek sıcaklıklarda amonyak kaybına maruz kalabilir. Amonyum nitrat asidik, üre nötr karakterdedir.